Zgodnie z art. 310 k.c. pierwszeństwo ma zastawnik późniejszy, chyba że działał w złej wierze. Domniemywa się istnienie dobrej wiary (praesumptio bonae fidei). W odniesieniu do prawa zastawu mamy zatem to czynienia z wyjątkiem od obejmującej pozostałe prawa rzeczowe ograniczone zasady pierwszeństwa czasowego (prior tempore, potior iure). Brak złej wiary oznacza, że obiektywnie rzecz ujmując, zastawnik późniejszy nie miał wiedzy o uprzednim ustanowieniu zastawu.
Co dzieje się gdy temu samemu wierzycielowi przysługuje kilka zastawów?
Na pierwszy rzut oka może się wydawać, że gdy jednej osobie przysługuje kilka zastawów, może ona swobodnie decydować o kolejności wykonywania swych praw. Mimo to, nie można traktować przepisów regulujących pierwszeństwo wykonywania zastawów per non est. Ustawodawca wprowadził je po to, by zastawcy znali jasne kryteria wykorzystania zabezpieczenia rzeczowego, również gdy mają do czynienia z tylko jednym wierzycielem.
Uprzywilejowana pozycja zastawnika w relacji do wierzycieli osobistych zastawcy
Pierwszeństwo zastawnika przed wierzycielami osobistymi właściciela rzeczy obciążonej statuuje art. 306 k.c. Przepis ten wyraźnie postanawia, że wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z pierwszeństwem przed tą kategorią. Mimo to, przywilej nie ma zastosowania, gdy mamy do czynienia z wierzycielami osobistymi właściciela, którym ex lege przysługuje pierwszeństwo szczególne. Przykładem takiego przywileju znoszącego pierwszeństwo zastawnika jest art. 295 § 3 k.s.h. regulujący kwestię pozwu wspólnika spółki z o.o. o naprawienie szkody wyrządzonej spółce. W § 2 tego przepisu przewidziano możliwość nakazania przez sąd na wniosek pozwanego złożenia kaucji na zabezpieczenie ewentualnych szkód po stronie pozwanego. Zgodnie z § 3 art. 295 na tej kaucji pozwanemu służy pierwszeństwo zaspokojenia. Pierwszeństwo zastawu ma tu niebagatelne znaczenie, ponieważ kaucja nie musi być oznaczona w pieniądzu. Sąd może zarządzić złożenie jej np. w postaci akcji notowanych na GPW, obligacji skarbowych lub innych płynnych papierów wartościowych (o zastawie na prawach zob. art. 327 i n. k.c.)..
Z perspektywy procesowej
Zgodnie z art. 1025 k.p.c., pierwszeństwo przed roszczeniem zastawnika mają wyłącznie koszty egzekucyjne, należności tytułem alimentów, wynagrodzenie za pracę za 3 miesiące (do wysokości najniższej płacy) oraz renty odszkodowawcze i koszty pogrzebu dłużnika. Oprócz tego, Kodeks postepowania cywilnego wyróżnia dwa typy zastawników (art. 1025 § 1 pkt 4 i 5). Pierwszy to uprawnieni tytułem tzw. hipoteki morskiej i przywileju na statku, natomiast drugi typ to wszyscy inni zastawnicy. Uprzywilejowanie zastawników morskich wynika z przepisów Kodeksu morskiego oraz konwencji międzynarodowych, których Polska jest sygnatariuszem.
Kończąc nasz tekst, chcemy zwrócić uwagę na pochodzącą sprzed prawie 30 lat, lecz wciąż aktualną uchwałę Sądu Najwyższego z 5 maja 1993 r., III CZP 54/93. Zgodnie z jej treścią, jeśli ustanowiono podwójne zabezpieczenie kredytu poprzez przewłaszczenie na zabezpieczenie oraz umowę poręczenia i nie postanowiono inaczej w umowie, to o zakresie realizacji każdego z zabezpieczeń i kolejności ich wykorzystania decyduje kredytodawca. Uchwała daje się odnieść również do zastawu, gdyż jest on skonstruowany w sposób podobny do przewłaszczenia na zabezpieczenie (zob. art. 101 Prawa bankowego).
Na podstawie: G. Sikorski